Interpelacja nr 32074 do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie ustalenia praw emerytów i rencistów do korzystania z usług i świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz zasad przeznaczania środków z tego funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej, określonych w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Zgłaszający: Krzysztof Szulowski

Puławy, dn. 14.06.2019 r.

Treść interpelacji dotyczy poniższych aktów prawnych:

1. ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych, z późn. zm. (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1316);

2. ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 589) – art. 1.

Szanowna Pani Minister, ……

do mojego biura poselskiego zwrócili się interesanci z prośbą o pomoc w ustaleniu praw emerytów i rencistów do korzystania z usług i świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (dalej: ZFŚS) oraz zasad przeznaczania środków z tego funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej, określonych w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, a także ustaleniu, czy sejmowa Komisja Polityki Senioralnej, do której skierowano w tej sprawie pismo z dnia 28 kwietnia br., podjęła lub zamierza podjąć działania, które stworzyłyby szanse na to, by emeryci i renciści mogli korzystać z pomocy socjalnej byłego zakładu pracy na warunkach określonych w ww. ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Często bowiem korzystają oni z tego funduszu w bardzo ograniczonej formie w porównaniu z obecnie pracującymi.

W nawiązaniu do powyższego zwracam się do Pani Minister z prośbą o odpowiedź na następujące pytania:

1. Czy za zgodny z ustawą o ZFŚS należy uznać regulamin ZFŚS, w którym jako główne kryterium przyznawania świadczeń z ZFŚS przyjęto status osoby uprawnionej do korzystania ze świadczeń socjalnych (pracownika albo emeryta i rencisty)?

2. Co zdaniem ministerstwa może być uznane za uzasadnienie pozbawienia lub znacznego ograniczenia prawa do świadczeń socjalnych zgodnie z ustawą o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych – czy sytuacja rodzinna, życiowa i materialna osoby uprawnionej, czy status osoby uprawnionej do korzystania z funduszu (pracownika lub emeryta i rencisty)?

3. Z jakich względów pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzający kontrole zgodności regulaminu ZFŚS z obowiązującą ustawą:

– uznają, że zróżnicowanie świadczeń socjalnych dla pracowników oraz emerytów i rencistów jest zgodne z ustawą o ZFŚS ze względów motywacyjnych odnoszących się do art. 16 Kodeksu pracy (Departament Prawa Pracy Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zajął w tej sprawie odmienne stanowisko – pismo DPR.III.4110.21.2019.JS z dnia 8 maja 2019 r.)?;

– nieuwzględniają wyjaśnień Departamentu Prawnego Państwowej Inspekcji Pracy, czyli tej samej instytucji, zawartych w piśmie GNP-572-023-4-1/17 z dnia 24 stycznia 2017 r., ani wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 r. (nr: I PKN 579/00) i opinii prawnych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej?

4. Co powoduje, że Państwowa Inspekcja Pracy, mimo zapisu art. 12a ustawy o ZFŚS, może kierować do jednostki kontrolowanej tylko wystąpienia, a realizacja wniosków wynikających z tych wystąpień zależy wyłącznie od dobrej woli jednostki kontrolowanej? Sekcja Kontroli Wewnętrznej w piśmie z dnia 28 stycznia 2019 r. wyjaśniła, iż (cytuję) „jest skutkiem niewładczego (postulatywnego) charakteru środka prawnego, jakim jest wystąpienie z wnioskami pokontrolnymi (przy czym środkiem prawnym o charakterze władczym inspektor pracy nie dysponuje na gruncie powołanej na wstępie ustawy)”. Jeśli to wyjaśnienie jest uzasadnione prawnie, to czy w związku z tym, zdaniem ministerstwa, należy podjąć prace legislacyjne, tak aby wnioski pokontrolne były obowiązujące?

5. Czy zgodny z ustawą o ZFŚS należy uznać regulamin ZFŚS, którego zasady ograniczają świadczenia socjalne dla emerytów i rencistów do wysokości odpisu fakultatywnego, tworzonego na zasadach określonych w art. 5 ust. 5 ustawy o ZFŚS (gdy ten wpis jest dokonywany), albo pozbawiają świadczeń socjalnych przeważającą większość emerytów i rencistów – nawet do 95% uprawnionych – gdy odpis ten nie jest dokonywany? Pracodawca i organizacje związkowe uważają, że skoro odpis podstawowy naliczany jest na pracownika, to przyznawanie świadczeń dla emerytów i rencistów odbywałoby się kosztem pracowników, i uzasadniają swoje decyzje wyrywanym z kontekstu fragmentem wypowiedzi doktrynalnej następującej treści (cytuję): „W żadnym wypadku nie można w regulaminie ograniczyć kręgu osób uprawnionych do korzystania z funduszu. Przyjęte kryteria mogą natomiast powodować w określonych przypadkach, że całe grupy osób uprawnionych praktycznie nie będą korzystać z funduszu lub że ich udział zostanie znacznie ograniczony”.

Z wyrazami szacunku

– – –

Odpowiedź na interpelację nr 32074 w sprawie ustalenia praw emerytów i rencistów do korzystania z usług i świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz zasad przeznaczania środków z tego funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej, określonych w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Stanisław Szwed

Warszawa, 09-07-2019

Odpowiadając na interpelację Pana Posła Krzysztofa Szulowskiego z dnia 26 czerwca br., w sprawie ustalenia praw emerytów i rencistów do korzystania z usług i świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz zasad przeznaczania środków tego funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej, określonych w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, przekazaną przy piśmie z dnia 26 czerwca br., znak – K8INT32074, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących informacji.

Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1316, ze zm., dalej „ustawa o zfśs”) realizuje zasadę zawartą w art. 16 Kodeksu pracy o zaspokajaniu przez pracodawcę, stosownie do możliwości i warunków – bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników. Jednocześnie podkreślić należy, że na zasadzie wyjątku, rozwiązania przyjęte w ustawie o zfśs zostały rozszerzone także na byłych pracowników – emerytów, rencistów i ich rodziny.

Na podstawie ustawy o zfśs, zakładowy fundusz świadczeń socjalnych jest tworzony z odpisu podstawowego i zwiększeń funduszu, o których mowa w art. 5 ustawy o zfśs, w tym możliwości zwiększenia funduszu przez pracodawców z tytułu sprawowania opieki nad byłymi pracownikami – emerytami i rencistami. Zgodnie z zasadą zawartą w art. 5 ust. 8a ustawy o zfśs, odpisy i zwiększenia tworzą jeden fundusz, co oznacza, że przyjęte w ustawie zasady jego tworzenia mają przeciwdziałać dokonywaniu podziału tych środków według sposobu ich naliczania.

Uwzględniając zróżnicowaną sytuację finansową pracodawców prowadzących pozabudżetową, samodzielną gospodarkę finansową (np. spółek prawa handlowego), ustawa o zfśs zawiera rozwiązania umożliwiające tym pracodawcom dostosowanie wysokości środków socjalnych do ich możliwości i potrzeb osób uprawnionych, a więc także emerytów i rencistów. Pracodawcy ci mogą bowiem dowolnie kształtować wysokość odpisu na fundusz w układzie zbiorowym pracy, a gdy pracownicy nie są nim objęci – w regulaminie wynagradzania – w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi lub z reprezentantem pracowników (art. 4 ustawy o zfśs).

Pragnę wyjaśnić, że zasady tworzenia funduszu, przewidujące naliczanie corocznego odpisu na fundusz w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych (w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy) nie mają zastosowania przy ustalaniu zasad i warunków korzystania ze świadczeń socjalnych. Zgodnie bowiem z przepisem art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs, przyznawanie oraz wysokość ulgowych usług i świadczeń finansowanych z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej. Oznacza to, że na decyzję o przyznaniu świadczenia i jego wysokości ma wpływ analiza i ocena indywidualnej sytuacji socjalnej osoby uprawnionej, a nie sposób tworzenia środków na działalność socjalną. Socjalne zasady przyznawania świadczeń powinny być uwzględnione w zakładowym regulaminie funduszu i mieć zastosowanie do ulgowych usług i świadczeń finansowanych z funduszu. W konsekwencji, pomoc socjalna powinna trafiać w pierwszej kolejności i w największym rozmiarze przede wszystkim do osób uprawnionych znajdujących się w trudnej sytuacji socjalnej, bez względu na posiadany przez osobę uprawnioną status pracownika lub emeryta.

Jednocześnie podkreślić należy, iż obowiązek stosowania tzw. kryteriów socjalnych, czyli dokonywania analizy i oceny sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń socjalnych oznacza, że świadczenia socjalne nie mają charakteru należności ze stosunku pracy, a posiadane przez pracowników i emerytów prawo do korzystania z funduszu nie gwarantuje otrzymania pomocy socjalnej.

Regulamin funduszu jest zakładowym prawem socjalnym, którego postanowienia powinny zapewniać jednakowe zasady ubiegania się o usługi i świadczenia socjalne zarówno pracownikom, jak i byłym pracownikom – emerytom i rencistom. Zakładowe regulacje nie mogą bowiem zawierać postanowień, których stosowanie różnicuje bądź wyłącza ustawowe prawo osób uprawnionych, w tym emerytów i rencistów do korzystania z funduszu ze względów pozasocjalnych (np. ze względu na posiadany status emeryta). Ewentualne ograniczenia w dostępie do pomocy socjalnej mogą wynikać np. z wyczerpania środków socjalnych przeznaczonych na dany rodzaj działalności socjalnej lub niespełniania przez osobę uprawnioną zawartych w regulaminie funduszu obiektywnych kryteriów formalnych przy ubieganiu się o niektóre świadczenia (np. regulaminowego wymogu udokumentowania sytuacji socjalnej i zdarzeń uzasadniających przyznanie socjalnego wsparcia). Ponadto, niejednokrotnie, pracodawcy, mając na uwadze z jednej strony ograniczone środki funduszu będące w ich posiadaniu, a z drugiej – dużą grupę osób uprawnionych, legitymujących się trudną sytuacją socjalną w porównaniu z innymi osobami, są zmuszeni wprowadzić w regulaminie funduszu, w uzgodnieniu ze społecznym partnerami, zasady mające wpływ na zakres, częstotliwość i wysokość przyznawanych świadczeń w odniesieniu do grupy osób uprawnionych, których sytuacja socjalna (życiowa, rodzinna i materialna) jest relatywnie najlepsza. Zawsze jednak są to uwarunkowania socjalne, niezwiązane ze statusem osoby uprawnionej.

Przedstawiając powyższe, uprzejmie informuję, że jeśli w praktyce występują nieprawidłowości w zakresie korzystania z zfśs przez emerytów i rencistów, to w mojej ocenie nie jest to kwestia regulacji ustawowych, które gwarantują byłym pracownikom ustawowe prawo do ubiegania się o świadczenia socjalne na takich samych zasadach jak pracownicy, ale stosowania przez pracodawców ustawy o zfśs.

Podkreślić należy, iż nadzór i kontrolę prawidłowości stosowania przepisów ustawy o zfśs sprawują właściwe miejscowo organy odrębnej ustawowo instytucji jaką jest, podlegająca Sejmowi RP, Państwowa Inspekcja Pracy, która posiada uprawnienia do dokonywania analizy i oceny postanowień zakładowych regulaminów w kontekście ustawy o zfśs. Zgodnie bowiem z art. 12a ustawy o zfśś, jeśli pracodawca lub osoba odpowiedzialna w imieniu pracodawcy za wykonywanie przepisów ustawy, nie wykonuje przepisów ustawy lub podejmuje działania niezgodne z przepisami ustawy – podlega karze grzywny orzekanej na podstawie wniosku pochodzącego od właściwego organu Państwowej Inspekcji Pracy w trybie określonym przepisami Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Ponadto, zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy o zfśs, związkom zawodowym przysługuje prawo wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych środków na fundusz.

Mam nadzieję, że przedstawione powyżej informacje i wyjaśnienia uzna Pan Marszałek za satysfakcjonujące i wyczerpujące.